Beý Talgo, talgo,
Zymyra tek alǵa.
Qanatyń – qara jer,
Sharshama, sen talma.
Beý Talgo, talgo,
Júrdeksiń jolda.
Eki jer arasyn,
Jeli bop sen jalǵa.
Zýla, samǵa, talma,
Beý talgo, talgo...
Bul kýpe ishinde otyryp, zý-zý etip artymda qalyp jatqan dalaǵa qarap yńyldap aıtqan án symaǵym. Júrdek poezd qansha jyldam bolsa da, sońynan qýyp, tónip kele jatqan ymyrt qushaǵy ony qutqarar emes...
Aıadaı ǵana kýpede tórt janbyz. Ózim, áıelim jáne eki qyzym. Shaǵyn ústel ústindegi túrli as-dámmen keshki shaıymyzdy iship, kóńildi otyrmyz. Baǵytymyz – Almaty - Shymkent. Ary qaraı Saryaǵash sanatorıalary. Biz mingen “011X” poıyzynyń ishi muntazdaı taza, ári retti. Jolserik eki órimdeı qazaq jigitteri kishi peıildilik tanytyp qyzmet kórsetip júr. Tek karıdory ántek tarlaý jáne ár kýpede aýa jeldetkishti qalaýyńyzsha retteıtin tetigi joq. Bir vagonda bir ǵana aıyryp-qosqysh, ony jolserik qana ashyp-jaba alady eken. Al Shymkentten Almatyǵa qaıtqanymyzda mingen “050S” talgo poıyzynyń 08 kýpesiniń tazalyǵy ondaı bolmady. Sodan bolar qaıtarymda “Talgo” ánimdi aıta almadym...
Tań ata Shymkentke jettik, shamamen bas-aıaǵy 11 saǵat júrdik-aý. Shymkentten Saryaǵashqa deıin bir taksıdi 7000 teńgege aldyq.Taksıdiń baǵalary da 6000-8000 aralyǵynda kórinedi. Eki arasy 130 shaqyrym shamasynda eken. Bir jarym saǵatqa jeter-jetpes ýaqytta jetip aldyq.
Almatydan attanbas buryn, ınternet arqyly Saryaǵash sanatorıalaryn bir ret “súzip” shyǵyp, em-domy, jatyn oryn jaǵdaıy, tazalyǵy, qarjymyzdyń kólemi degendeıin ólshemderimizge saı keledi-aý degen oımen “Aq jaıyq” sanatorıasyn kóńilimizge búgip keldik. Taksı dittegen jerimizge jetkizdi. Aýlasy asa úlken bolmasa da, muntazdaı taza, ádemi gúldermen kómkerilgen, saıaly aǵashtary qaz-qatar sap túzegen, esiktiń aldy men baqshanyń arasyndaǵy saıaly jol jaǵalaryna qoıylǵan arqaly uzyn oryndyqtar bári de jarasymdylyq taýyp álde kúdik, álde úmitpen kelgen alaburtqan kóńilimizdi birden jadyratyp jiberdi. Mańdaıyna “Aq jaıyq” degen úlken jazýy bar eńseli úsh qabatty úıge kirgenimiz sol edi, aýasy keń, jıhazdary ádemi kire beriste Almat esimdi jas jigit aldymyzdan shyǵyp, jyly júzben amandasyp, hal-jaǵdaıymyzdy surap jatty. Bizdi ertip bólmelerin, asqanasyn, astyńǵy qabattaǵy emdeý-saýyqtyrý oryndaryn kórsetti. Ne kerek bári kóńilimizden shyqty. Birinshi qabattaǵy lúks bólmesine ornalastyq. Áýelde “birer kún kóreıin, bolmasa basqa sanatorıalarǵa baraıyn” degen basymdaǵy kúmándi oı, kórgen soń “izin sýytty”. Sodan esh ekkilenbesten aqshamyzdy bir jolata tóledikte ornalastyq.
Eki bólmeli lúks ishi tap-taza, qymbat jıhazdar, ádemi kilemder men perdeler kóńil-kúıińdi odan beter kótere túsedi. Áıelim men qyzdarym tipten máz. Ár kimi bir-bir shıfan ıelep, óz kıimderin jaıǵastyra bastaǵan, júzderinen rızashylyqtyń lebi esedi. Kenet muzdatqyshtyń ústindegi telefon shyr ete qaldy. Kóterip edim, arǵy jaqtan názik qyz daýysy:
– Sálemetsiz be aǵaı, qosh keldińizder. Qazir tańǵy as mezgili, sizder asqanaǵa kelesizder me, álde bólmelerińizge jetkizip bereıik pe?-dedi jyly lebizben. Men moıynymdy buryp bala-shaǵamnan surap edim:
– Áke, osynda ákelsin dep aıtyńyz-dep eki kishkene qyzym anasynan buryn jaýap berip úlgerdi. Sonymen tórt dóńgelekti raznosqa salynǵan shaǵyn as máziri bólmemizge keldi. Tańǵy astary toıymdy, ári dámdi eken. As ústinde bastaýyshta oqıtyn qyzdarymnan suradym:
– Tańǵy asty nege bólmege aldyrdyńdar - dep. Ol ekeýi:
– Kınodan kóremiz ǵoı, ómirden de kóreıik dedik - dep syqylyqtap kúledi. Astan soń, astyńǵy qabattaǵy emdeý-saýyqtyrý ornyna bardyq. Bizdi Ýlhodjaeva Kýlıpa Ermanovna esimdi orta boıly, bıdaı óńdi osy sanatorıanyń bas dárigeri ózi qabyldady. Bárimizdi muqıat tyńdap, tıisti em-domyn jazyp berdi. Biz bólmemizge kelip, ústimizge taza halattarymyz ben úlken aq súlgilerimizdi alyp (Eresekterge halat beriledi, al balalarǵa berilmeıdi) em qabyldaýdy bastap kettik.
Túski saǵat 13-00 -de túski as daıyn boldy. Tańǵy astaǵydaı túski asta bólmemizge jetkizildi. Jaqsygúl esimdi bul qyzmetshi qyzdyń júzi de, sózi de jyly eken. Qyzdarymyzdy erkeletip qoıady. Túski astan soń, azdap myzǵyp alyp, tústen keıin Saryaǵashtyń mıneraldy sýynyń vanasyna baryp “súńgidik”. Úlken, eresek adam emen-erkin sıatyn vana bólmeleriniń mańdaıshasyna ystyq vanany qabyldaýǵa qatysty eskertpeler jazylǵan eken. Shamasy 10 mınýt artyq jatpaý eskertilipti. Al vanany óziń kelgenshe daıyndap qoıatyn qyz-jigitter izettik tanytyp:
– Kórińiz aǵa, sý ystyq pa álde qalypty ma? - dep qıyla suraıdy. Qolyńdy malyp kórip, ystyq álde salqyn ekenin aıtasyń. Biri ystyq ekinshisi salqyn sý aǵatyn shúmekti aǵytyp, qolaıyńyzǵa qaraı rettep beredi de:
– Em bolsyn aǵa! - dep shyǵyp ketedi. Basqany bilmeımin ózime eń unaǵan em túri osy ystyq vana boldy. Map-maıda, jibekteı jumsaq, jyly sý deneńdi bir túrli rahatqa bólep, maýjyratyp jiberedi. Sýdyń bári de jumsaq bári de móldir-aq, alaıda, Saryaǵashtyń mıneraldy sýy erekshe jaıly sezildi eken. Saǵat 16-00 -de júrek jalǵar beriledi eken. Iisi muryn jarardaı ádemi samsa nemese pıssa bolmasa sol sekildi tátti toqashtar beriledi. As ústinde men bala-shaǵamnan:
– Sender qandaı em túrin qabyldadyńdar dep suradym. Aldymen kenje qyzym jaýap berdi:
– Áke maǵan massaj unady, basymnan aıaǵyma deıin bir táte jaqsy jasap berdi. Onan soń kokteıl unady-dedi kózderi kúlimdep.
– Al maǵan, massaj ben kokteılden ózge, sırkýlárnyı dýsh unady-dedi úlken qyzym. Al saǵan she?-dep júzimdi áıelime burdym.
– Maǵan bári unady. Ásirese aıaǵyma qoıǵan parafınnyń ystyǵy býyn-býynyma jetip, rahattana otyryp terledim. Odan soń kıshechnoe oroshenıe alǵan soń tipti jeńildep sala berdim. Olardyń júzinen shynaıy rızashylyqtyń nyshanyn kórip, ózim de qýanyp qaldym.
– Áke sizge she, qaısysy unady?- dep eki qyzym kezek-kezek suraq qoıdy. Men olardyń kóterińki kóńilderin áýeletip:
– Maǵan eń unaǵany - senderdiń qýanǵan kóńilderiń dedim, olardyń basynan sıpap.
Tústen keıinge “Júrek jalǵar”-dan soń balalarym saıa baqtaǵy átpenshekte oınap, biz ózge qonaqtarmen tanysyp, áńgimelesip kettik. Keshki saǵat 7-00 -de keshki asymyzdy ishtik. Tamaǵy dámdi, shaıdyń túr-túri, kompot ta bar, kóńil qalaýyńyzdy aıtsańyz boldy, elpildegen kútýshi qyz-jigitter lezde suraǵanyńyzdy daıyn ete qoıady. Báriniń aıtary bir sóz - “As bolsyn !”. Sonda surap bilgenim asqa qajetti kókónisterdi de, et-sút ónimderin de ózderiniń aýyl sharýashylyq fermalarynan ákeledi eken. Bul da as máziriniń baı ári dámdi bolýynyń úlken sebebi bolsa kerek.
Uıyqtarǵa jaqyn qoıý uıytylǵan aıran jetkiziledi. Sony iship alyp, uıqyǵa bas qoıdyq. Bizdiń alǵashqy kúnimiz mine osylaı ótti.
Ertesi tańǵy saǵat 6 jarymda telefon shyr ete qaldy. Keshkisin dáriger eskertken bolatyn, erteńgisin sizderge túbaj jasaımyz-dep sol boıynsha áıelim baryp, túbajdyń suıyq dárisimen ystyq mıneraldy sý alyp keldi. Biz iship alyp, oń jaq qyrymyzben basymyzdy ántek bıik etip jattyq, ár 15 mın. saıyn bir stakan jyly mıneraldy sý iship turdyq. Osylaısha 3 márte qaıtalaǵan soń ornymyzdan turyp, jýynyp-shaıynyp, tańǵy asymyzǵa bardyq.
Árkimniń qabyldaıtyn em-domy negizinen qaraılas. Biraq kelgen kúni ÝZI-ǵa túsip jalpy dıagnozyńdy ajyratqan soń, soǵan qaraı em qabyldaýdy bastaısyń. Árbir bólmeniń bos bolýyna qaraı retimen prosedýradan óte beresiń. Men ózim aldymen túımedaq gúlimen ıngalásıa alamyn, odan soń elektroforez, parafın alamyn, sol parafın alǵan jerime massaj qabyldaımyn. Onyń da ózindik sebebi bar, parafın de, massaj da deneńizdiń bir aýmaǵyna ǵana tegin, al ekinshi aımaǵyna aqyly negizde bolady. (Parafın 500 teńge, al massaj 1000 teńge). Óz oıymda parafınnen soń deneń jumsap turady ǵoı, mine sol kezde massaj alsań rahattanady ekensiń. Massaj jasaıtyn Erkin esimdi jigittiń qoly epti, minezi jibekteı jigit. Ol “Jaýyryn tusyna jınalǵan tuz bar eken aǵa, oǵan bal jaqsy kómektesedi”- dep balmen massajyn jasap sergitip turdy. Massajdan soń fıto barǵa kelip, jumsaq oryndyqtarǵa jaıǵasyp otyryp ystyq nemese salqyn sýdy, bolmasa qaınaǵan dárilik shaıdy iship, áńgime dúken qurasyń. Qaınatylyp arnaýly ydysqa quıylǵan shaı ár túrli. Kúnniń belgili ýaqyttarynda ótke, búırekke arnalǵan shaı, balans shaı, ıtmuryn shaıy, gınekologıalyq shaı, júıkeni tynyshtandyratyn shaı kezektestirip beriledi. Bir baıqaǵanym, mıneraldy sýdy qansha ishseń de ishe beretin kórinesiń. Al tamaqtanar aldynda mindetti túrde jarty saǵat buryn bir stakan jyly mıneraldy ısý ishemiz. Shaıdan soń lazerlik emdeý bólmesine basymdy suǵamyn. Meıirbıke tósekke etpetimnen jatqyzyp, búıregimniń tusyna, halattyń syrtynan arnaýly aparatyn qoıady. Eki búırekke kezek-kezek ár qaısyna 5-6 mın. shamasynda em alamyn. Ol búırekti qum-tuzdardan aryltady eken. Osy bólmeniń ishinde aıaqqa arnalǵan massajor bar. Soǵan eki aıaǵyńdy suǵyp tabanyń men aıaǵyńa massaj alasyń, mine osy kezde bir stakan mıneraldy sý ishý kerek. Ol jańaǵy lazerden bosaǵan qum-tuzdardy aıdaýǵa kómektesedi. Bul bólmeden shyqqan soń aýyz-qýysyn, tis pen qyzyl ıekti tazalaıtyn bólmege kelemin (Bir eskeretin jaǵdaı tiste keramıka nemese plomba bolsa bolmaıdy, óıtkeni olar túsip qalady eken). Tisten soń, jaıǵasyp otyryp, elektr taraqpen (darsenval) basymdy taraımyn. Ol júıke júıesin tynyshtandyrady eken. Mine bir kúnde qabyldaıtyn em-domdar negizinen osylar. Al túbaj ben ishek tazalaý bir kúnge qoıylmaıdy eken. Jalpy bir jetige em alatyn adamdar úshin ár ekeýi eki márteden aspaıtyn kórinedi. Emniń taǵy bir túri fıto bochka. Ol denesinde sýyǵy kóp adamdarǵa arnalǵan dúnıe sekildi. Eskerer tus - júregi álsiz, qan qysymy joǵary adamdar baıqap qabyldaǵany jón.
Almatydan kelgen kúngi júrdek poezdiń jeldetkishinen boldy ma, joq álde júgimdi kóteremin dep aýyrtyp aldym ba bilmeımin, Saryaǵashqa kelgeli belim aýyryp júrdi. Osy jaǵdaıymdy aıtýǵa dáriger bólmesine kelsem, kezekshi dáriger Venera Turdymuratovna bar eken. Ol kisi jyly qabyldap, jaǵdaıymnan habardar bolǵan soń, birneshe ýkol salýdy buıyrdy. Dárigerdiń sózin qalt etkizbeı oryndaıtyn meıirbıke Madına Serikqyzy esh aýyrtpastan ýkolymdy salyp berdi. Túsi sondaı jyly qyzdyń júregine tek meıirim uıalaǵandaı qashan kórseń de kúlip júredi. Kómek etýge daıyn turady. Odan keıingi kúnderi de keshkisin ýkolymdy jatyn bólmeme kelip ár kúngi kezekshi meıirbıkeler salyp turdy. Bári de óz isteriniń sheberi ári óte bıazy minezdi jandar eken, rıza boldym.
Osynda bir baıqaǵanym, kelgen qonaqtardyń az-kóptigine qaraı, qyzmetkerlerdiń de sany rettelip otyrady eken. Sondyqtan bolar, bundaǵy qyzmetkerler barlyq bólimniń jumystaryn atqara beretin sekildi. Orta boıly, taldyrmash jas jigit - Dilmurat (el-jurt Dımash dep ataıdy) áne sondaı elgezek, eńbekqor jigit eken. Biz barǵannan ketkenge deıin únemi sol qyzmette boldy. Qaı bólimge bas suqsań da aldyńnan kúlip Dımash shyǵady.
Birde dálizde otyr edim, suńǵaq boıly, ıyqty kelgen kelisti er kisi kelip amandasty. Sóılese kele osy sanatorıanyń dırektory Dúzelbaı Nurtaıuly bolyp shyqty. Qyzmetkerlerdiń jumysyn, qonaqtardyń jaǵdaıyn bilmekke kelgen kelisi eken. Áńgime barysynda sanatorıanyń barlyq qyzmet túrlerine, qyzmetkerlerine rıza ekenimdi aıttym. Ol kisi jymıyp ezý tartty da:
– Árıne, sizderdiń rızashylyqtaryńyz biz úshin eń basty marapat jáne mindet. Desede, kóńilderińizden shyqpaı qalǵan, bolmasa, usynystaryńyz bolsa da, aıta otyryńyz, ol biz úshin qymbat. Biz Sizderdiń pikirlerińiz arqyly kelesi qonaqtarymyzdyń alǵysyna bólenemiz - dedi shynaıy, baıypty únimen. Ol aldaǵy josparlarymen de bólisti. Sanatorıanyń qasynda japsarlas salynyp jatqan qabat úıdiń birinshi qabaty tolyqtaı ákimshilik pen asqana bolady eken, Alla qalasa tamyz aıyna deıin bitip qalar -deıdi. Al onyń astyńǵy qabatyna barlyq sýmen emdeý prosedýralary kóshirilip, tuz shahtasy ashylatyn kórinedi. Dúzelbaı Nurtaıuly isine jaýapty, ózine senimdi azamat kórindi. Kásipker úshin senimdilik pen jaýapkershilik taptyrmas, baǵaly qasıet emes pe?
Bir jeti ýaqyttyń qalaı tez syrǵyp óte shyqqanyn sezbeı de qaldyq. Jınalyp dalaǵa shyqtyq. Sanatorıanyń aldy sol jaıqalǵan kúıi móldirep tur. Biz bolǵan bıylǵy mamyr aıynyń sońy men maýsymnyń basynda kúnde ystyq emes, mamyrjaı ótti. Adamdar da kóp emes, qalypty boldy. Qazaqstannyń ár túkpirinen kelgen qonaqtarmen qoshtasyp attana berdik. Sanatorıanyń belgilemesi boıynsha Shymkentten ózderi kútip alyp, Sanatorıaǵa tegin ákeledi eken. Al biz ózimiz kelgendikten qaıtar jolymyzǵa jeńildik berip ózderi jetkizip salmaq boldy. Kólik terezesinen syrtqa kóz jibergen qyzdarym:
– Áke, ana basseıinge túse almaı armanda baramyz- dedi sanatorıa aldynda kók teńizdeı kógildir túske enip jatqan tap-taza basseıindi nusqap. - Kún salqyn boldy ǵoı - dedi áıelim.
– Onyń da qaıyry bar, ol bizdi keler jyly taǵy kelýge shaqyryp jatyr-dedim kúlip.
– Alaqaı, kelesi jyly taǵy kelemiz -dep balalar qýana daýystady.
Qadirli oqyrman dostarym, osy jasqa kelgenshe biraz el men jerdi sharladym, sodan kórgen, túıgenimdi qaǵazǵa túsirip otyratyn ádetim qalyptasyp edi. Keıbirin jarıaladym, keı biri qol jazba kúıinde “shań basyp” qaldy. “Temirdi qyzýynda soq”-degendeı sapardan kele, keshiktirmeı “Men kórgen Saryaǵashtyń Aqjaıyǵy”-degen osy sapar esteligin jazyp, álde kimniń kádesine jarar degen oımen baspa betine berip otyrmyn. Artyq ta, kem de aıtpadym, tek kórgenim men túıgen áserimdi ǵana jazdym. Bireýge jarnama jasaıyn degen oıym da joq. Biraq sondaǵy aq edil qyzmetkerlerge alǵys aıtqym keledi. Atam qazaq “Jaqsynyń jaqsylyǵyn aıt, nury tasysyn”-demeı me? Barshańyzǵa shynaıy rahmet !...
Basqa emes, elimizge tanymal Saryaǵash sanatorıalary týraly izdegenimde ár sanatorıanyń ózderin jarnamalaǵan beıne-jazbalary men sýretteri, ary ketkende biraz dem alýshylardyń komentarılerinen ózge mardymdy eshteńe tappaǵan edim. Bul jazǵanym kólge tamǵan tamshydaı bolsa da, izdegen janǵa bir septigin tıgizer. Alda naǵyz demalys kezeńi kele jatyr, Sizder de saıahattap baryp jatsańyzdar, barǵan jerińiz týraly kórgen-bilgenderińizdi jazyp otyryńyzdar, oqıtyn jan tabylady. Bastysy, demalysyńyz kóńilińizden shyqsyn, aman-esendik janyńyzǵa serik bolsyn...
Qaster Sarqytqan
